نحوه ساخت جاجیم

نحوه ساخت جاجیم

نحوه ساخت جاجیم که یکی از صنایع دستی ایران محسوب می شود و از دیرباز به عنوان یکی از موارد رایج در میان خانواده های روستایی و عشایری کشور مطرح شده است. ایرانیان از جاجیم ها به طریق مختلف استفاده می کنند، می توان گفت جاجیم ها فرشی چند منظوره محسوب می شوند. در ابتدا از جاجیم ها به عنوان روکش تخت استفاده می شد. بعداً آن ها به بخش کلیدی یک بخاری زمستانی معروف به نام کرسی تبدیل شدند.

کرسی ها معمولاً میزهای سطح پایینی هستند که زیر آن وسیله گرمایشی قرار می گیرد. لحافت های دوخته شده برای میز کرسی بزرگ هستند تا به این طریق هوای گرم داخل را عایق کنند. در ایام قدیم مردم کنار کرسی های خود می نشستند و پاهای خود را زیر پتو یا لحافت می گذاشتند تا گرم شوند. با این حال، مدت ها قبل از معرفی پتو و لحافت، این جاجیم ها بودند که عایق را تامین می کردند.

مفهوم جاجیم

جاجیم یا جاجم به معنای «پارچه ضخیم» مانند «پالاس» و نیز نوعی فرش دو طرفه می باشد که از پالس نازکتر است. نحوه ساخت جاجیم با نخ های رنگارنگ و ظریف پشم یا مخلوط ابریشم و پشم بافته می شود. جاجیم ها دست بافت سنتی بدون کرک بوده و از دو روی آن می توانید استفاده کنید. جاجیم ها قبل از آمدن لحاف و پتو تنها روپوش عشایر بوده اند، از این بافته‌ به‌عنوان روپوش یا محافظ سرما استفاده می‌ کردند.

اگر چه این بافته ضخیم و درشت است، اما با استفاده مداوم خیلی زود ظریف و ظریف ترمی شود. بافت جاجیم از گلیم ساده‌تر و متداول‌تر است، نحوه ساخت جاجیم معمولی به طول 2.5 متر و عرض 2 متر در کمتر از یک ماه توسط دو بافنده قابل بافت است. جاجیم های ظریف بافته شده توسط عشایر بافته می شوند که ضخامت آن ها 3 تا 4 میلی متر است.

کاربرد جاجیم 

از این جاجیم ها برای تزئین منازل استفاده می شود، جاجیم ها مانند گلیم بر روی بافندگی افقی بافته می شوند. البته با توجه به نقشی که بافنده مد نظر دارد، تارهای رنگارنگ با فضایی معین، روی ماشین بافندگی تهیه شده است. همین تارها تصاویر جاجیم را درست می کنند. سپس پودهای ریز دستی که توسط زنان تهیه می‌شود، از تارها عبور می‌کنند و با شانه کوبیده می شوند تا پرس شوند. جاجیم های معمولی (چهارکوب) شطرنجی روشن و تیره در رنگ های مختلف می باشند. نقوش را می‌توان به صورت نواری، مربعی، شطرنجی، دندانه‌دار، خطوط ساده و موازی و عموماً تمام نقوش در امتداد تارها قرار داد.

جاجیم ها در ایل قشقایی نیز به صورت توری سوزنی (به نام رند) بافته می شوند و نقوش آن همان گلیم می باشد. این جاجیم ها بیشتر در طوایف «کشکولی» و «دره شوری» رایج می باشند. جاجیم های معمولی را می توانید به صورت دو تکه یا بیشتر ببافید، یعنی به صورت نوار باریکی که به طول 5 متر و عرض 1.5 متر بافته می شود. سپس به 2 قسمت تقسیم شده و در کنار هم قرار می گیرند. اگر بافنده ها بیشتر از یک نفر باشند این جاجیم‌ها «دو عرض» نامیده می‌شوند. جاجیم ها امروزه با عرض 20 تا 30 سانتی متر بافته می شوند، از جاجیم‌های ضخیم‌تر به عنوان زین و از جاجیم‌های نازک‌تر برای تزیین و تجمل استفاده می‌شود.

کاربرد جاجیم

جاجیم مصارف گوناگونی دارد از جمله استفاده به عنوان حصیر، گونی، فرش، ملحفه و امثال آن و همچنین عشایر در زمان کوچ برای بسته بندی و جابجایی اثاثیه و وسایل خود و در موارد دیگر از آن استفاده می کنند. در ایران بیشتر روی کرسی یا صندلی گرمایشی و ملحفه یا تشک خواب، یا در واقع به عنوان روتختی، پتو و حتی به عنوان لحاف استفاده می شود. حتی در میان برخی از خانواده‌های روستایی، جاجیم را به فال نیک می‌گیرند و به زنان تازه ازدواج کرده‌ به عنوان هدیه می دهند.

جاجیم بافی

نحوه ساخت جاجیم بدین صورت است که از ماده ای به نام پشم استفاده می شود. سبک بافت جاجیم ها شبیه گلیم یا قالی است، با این تفاوت که جاجیم در چهار تخته مجزا بافته شده و با تکنیک دوخت کامل می شود، دستگاه بافندگی به صورت افقی روی زمین قرار می گیرد. جاجیم گاه به یک بافته یک نما و یا گاه به دو نما یا پیش بافته گفته می شود و این به دلیل تارهای دیگر است که در مرحله بافت آن نقش مایه تصویر را ایجاد می کند. گاه تارهای مورد بحث در پشت اثر بافته شده در فاصله بین دو نقوش تصویری آزادانه کشیده می شوند.

اندازه جاجیم

قد جاجیم های بافته شده توسط زنان عشایر بیش از چهار متر و عرض آن کمتر از دو متر است که برای پوشاندن اثاثیه منزل یا پتوی گرم استفاده می شود. تقریباً تمام جاجیم‌های ایل‌های عشایری دو تخته هستند، اما جاجیم‌هایی که در سه یا چهار تخته یا تکه ساخته می‌شوند، بسیار ظریف تر  هستند.

ابزار بافت جاجیم

جاجیم انواعی دارد که به شرح زیر است:

1_جاجیم از نخ های پیشمی.

2_جاجیم از نخ های پنبه ای.

3_جاجیم از نخ های پیشمی و ابریشم.

4_جاجیم ابریشم

5_جاجیم دشت یا چهار کوجی: این نوع جاجیم ها بسیار رایج هستند و دارای نقش های کاشی کاری می باشند.

6_جاجیم های شیشه درمه: این جاجیم ها دارای نقش هایی به شکل لوزی و در رنگ های متنوع هستند.

7_رندی جاجیم: این جاجیم ها دارای نقش های متنوعی مانند گل و پرنده هستند.

نحوه ساخت جاجیم بدین شکل است که معمولاً دستگاه بافندگی به صورت افقی روی زمین قرار می گیرد مجموع تارها به نام تیر تار یا به فارسی چله که در مقایسه با پارچه‌ها متراکم‌تر و دارای رنگ‌های متنوع و به طول تقریبی بین 20 تا 30 سانتی‌متر است. با فاصله چند سانتی متری از سطح زمین به موازات ترکیبی کشیده می‌شوند. در نقطه شروع به ماشین بافندگی که به فارسی به آن سردار می گویند در قسمت پایین بافندگی آن را دور میله ای چوبی به نام ته بافندگی می پیچد. نیمی از تارها همیشه به صورت متقاطع یا متقابل از نیمه دیگر به وسیله میله ای جدا می شوند که رشته خاصی دور آن می چرخد. به این میله کوجی یا میله نخ ریسی می گویند.

ویژگی های طرح و نقش انواع جاجیم با توجه به نقش و نگارش آن به شرح زیر است:

• جاجیم عشایر قشقایی

جاجیم پشمی و پنبه‌ای که تار آن از نخ پنبه‌ای و نخ پشمی است، در جاجیم‌های قشقایی که مجموعه‌ای از رنگ های بسیار متنوع و رنگارنگ به‌ویژه رنگ‌های قرمز، مشکی و آبی استفاده می‌شود. البته سلیقه بافنده نیز از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا عامل اصلی و تعیین کننده در طرح و نقش اصلی کار مورد نظر است. امروزه نحوه ساخت جاجیم به دو روش گیاهی یا سنتی و مدرن یا شیمیایی انجام می شود.

• طرح ساده یا کوجی های چهار تا شده

رایج ترین دستبافت سنتی از نظر طرح ذکر شده می باشند: جاجیم‌های تسمه‌دار، جاجیم‌های طرح چهارگوش یا صفحه شطرنج، جاجیم گل‌دار، «جاجیم کرنی، یا به فارسی کنگره جاجیم.»

• جاجیم الماسی

این جاجیم ها معمولاً تونالیته رنگ‌هایی مانند آبی سرمه‌های یا سفید با حاشیه‌های رنگی در سیاه یا سفید و قرمز را دارند که نقش مایه‌های الماسی موازی برای مصارف تزئینی استفاده می‌شوند.

• جاجیم رند یا نیمه کاره

در این جاجیم ها نقوش گلیم به کار رفته است مانند نقوش طاووس، ترمه گل یا کرشمه گلدار، گلبرگ گل، به این نوع از بافته ها سنتی جاجیم رند یا نیمه کاره می گویند.

ویژگی های پارچه جاجیم

جاجیم ها با استفاده از یک پارچه نسبتاً ضخیم تولید و بافته می شوند.

بافت جاجیم ها ساده تر از گلیم بوده اما به همان نسبت، استفاده از جاجیم ها بیشتر است.  دستگاه بافندگی که جاجیم ها را روی آن می‌بافند مانند گلیم بر روی چهارچوبی که روی زمین گذاشته می‌شود جاجیمی نامیده می شود.

زنان بختیاری این محصول را به صورت تسمه‌های باریک به عرض 35 سانتی‌متر و 25 متر از پیش می‌بافند.

پس از بافته شدن، به تکه ها با طول تقسیم می‌شوند و سپس از پهلو به یکدیگر وصل می شوند. در نتیجه یک سطح صاف و یکپارچه تشکیل می شود که می توان به عنوان یک پتو مورد استفاده قرار داد‌.

بختیاری‌ها از روش جاجیم‌بافی برای ساختن تسمه‌هایی مانند کمربند استفاده می‌کنند که در اصطلاح محلی به آن «آوآآر-تهده» می‌گویند. عرض این تسمه ها با یکی از تصاویر یا نقش های تسمه ای که بر روی یکی از تخته های جاجیم (که حدود 7 تا 10 سانتی متر است) برابری می کند که در چنین مواقعی برای حمل نوزاد در پشت مادر استفاده می شود. از میان تقریباً 45 نقش و نقوش بختیاری که در محصولات بافته شده آن ها به کار رفته است، تنها شش مورد از آن ها را می توان در نوع پارچه و سبک بافت مناسب کار جاجیم بافی به کار برد.

مناطق مهم جاجیم بافی

همدان و زنجان از مناطق مهم و مرکزی ایران هستند که در آن جاجیم می بافند. طالقان نیز یکی از مناطق مرکزی ایران بوده است که در آن جاجیم بافته می شود. جاجیم بافی در سال 1348 در میان 43 روستای دهات بلند و میانی طالقان رواج داشت و یکی از کارهای اصلی زنان روستایی آن نواحی به شماره می رفت. عرض هر دال جاجیم ساخته شده در طالقان حدود 25 سانتیمتر بوده و طول آن ها بین 2 تا 4 متر بوده است دال ها را معمولاً به هم دوخته و سپس می بستند که طول و عرض محصول جاجیم یکسان باشد.

گره فرش چیست؟

گره فرش را به طور قطع می توان مهم ترین عامل در تولید یک فرش سنتی دستباف و با کیفیت معرفی کرد. به طور کلی وقتی از گره فرش صحبت می کنیم منظور نخ ابریشم یا (آستر فرش) می باشد که در کنار هم قرار گرفته و بر روی هم دوخته می شوند. پس از قرار دادن این گره ها، پودها روی آن ها قرار می گیرند و سفت شدن گره ها، ساختار اصلی فرش دستباف را می سازند، بنابراین هر چه تعداد گره های فرش بیشتر باشد، کیفیت فرش بیشتر خواهد بود. بنابراین واحدی به نام “رج” وجود دارد که تعداد گره ها را در هر 7 سانتی متر تعیین می کند.

گره به نام های دیگری مانند ریشه، ذلت، پیچش، خاک، ایلمه یا ایلمک نیز خوانده می شود. گره فرش نیز دارای مشخصات ویژه ای می باشد:

۱_قطر گره (تعیین کننده ظرافت فرش)

۲_قوس گره (بین جلو و پشت فرش تفاوت ایجاد می کند)

۳_جهت گره (تعیین کننده خواب فرش)

۴_رنگ گره (نقاشی و طرح های فرش دستباف را بر عهده دارد)این نوع گره ها بر روی دو رشته بالا و پایین بسته می شوند.

نخ های جاجیم بافی

• پنبه

بافنده گان از پنبه قدردانی می‌کنند زیرا خود را به خوبی حفظ می‌کند و کشیده نمی‌شود. وجود پنبه در فرش یک مزیت بزرگ می باشد که اجازه می دهد هوا از آن عبور کند.

• اکریلیک

اکریلیک یکی از اولین الیاف های مصنوعی است که با موفقیت در تولید فرش مورد استفاده قرار می گیرد. اکریلیک در حال حاضر بهترین جایگزین برای پشم است، الیاف اکریلیک همیشه بسیار درخشان و جذاب به نظر می رسد.

جمع بندی

گاهی اوقات شما فقط برای پوشاندن کف‌های زشت، یا برای این که همسایه‌های طبقه‌ی پایین صدای قدم زدن شما را نشنوند. به فرشی نیاز دارید که در اندازه‌، رنگ‌ و طرح‌های مختلف وجود داشته باشد. ما انتخاب هایی برای فرش های کم پرز داریم که برای طیف وسیعی از اهداف کاربردی و سبک های تزئینی مناسب هستند، شما می توانید از صنایع دستی سنتی جاجیم ها استفاده کنید، سایت ویرا آراد گروپ همواره محصولاتی باکیفیت و با قیمت مناسب را به مشتریان ارائه می دهد.